Hemşinli Mehmed Ali Paşa

Sultan II. Mahmud’un kızı, hanedanın tek şairesi Adile Sultan’la evlenerek hanedan damadı sıfatını kazanan, Sultan II. Mahmud, Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz olmak üzere üç padişah dönemini idrak eden Hemşinli Mehmed Ali Paşa, kariyeri boyunca altı kez kaptan-ı derya, iki kez serasker, bir kez de sadrazam vazifelerini ifâ etmiştir.

Dr. Serap Sunay, Hemşinli Mehmed Ali Paşa: Tanzimat Muhâlifi ve Hanedan Damadı başlıklı eserinde, Tanzimat Dönemi’nin en önemli devlet adamlarından biri olan fakat literatürde baş hasmı Mustafa Reşid Paşa kadar öne çıkamamış ve üzerine müstakil herhangi bir çalışma yapılmamış Damat Mehmed Ali Paşa’nın hayatı ve siyasî mücadelesini anlatıyor. Bilhassa Sultan Abdülmecid dönemine damga vuran Hemşinli Mehmed Ali Paşa’nın askerî ve siyasî sahadaki pek çok faaliyeti, dünya görüşü, olaylara dahli, muhiti, nüfuzu, ailesi ve mal varlığı gibi hem devlet adamlığı ve hem de özel yaşamına dair detayları ortaya koyarak alandaki büyük boşluğu dolduruyor.

Hemşinli Mehmed Ali Paşa’nın gücünün, üstlendiği idari ve askerî görevlere ek olarak damatlık pozisyonundan geldiğini ileri süren yazar, Osmanlı devlet mekanizmasında padişah damadı olmanın ne anlama geldiğini ve en büyük rakibi Mustafa Reşid Paşa’ya karşı verdiği kıyasıya mücadelede damatlığını etkin bir silah olarak nasıl kullandığını yaşamından verdiği muhtelif örneklerle inceliyor. Dr. Serap Sunay’ın Osmanlı ve Fransız arşiv belgeleri başta olmak üzere, İngiliz, Fransız, Amerikan basını ile hiziplerin birbirlerine reddiye şeklinde kaleme aldırdıkları Fransızca eserlerin yanı sıra geniş bir literatüre dayalı, uzun süren bir çalışmanın mahsulü olan bu eseri, paşanın şahsında dönemin siyasî arka planının resmini çiziyor.

Söz konusu tezat yani, Mehmed Ali Paşa’nın nasıl yok sayıldığını Taner Timur’un : “… Günümüzde egemen olan ve daha ziyade Anglosakson yorumlara paralel olarak geliştirilmiş tarih yazımına göre ise, Mustafa Reşid Paşa’nın en büyük reformcu, Mehmed Ali Paşa’nın da ismi bile unutulmuş bir hiç olduğunu ilaveye bilmem gerek var mı?” sözleri en güzel şekilde özetlemektedir.

Tanzimat Dönemi'ni konu alan çalışmalarda genellikle "Tanzimat'ın üç rüknü" denilen Mustafa Reşid, Mehmed Emin Âlî ve Keçecizâde Mehmed Fuad Paşa öne çıkarılır. Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesini sağlayan ve idarede köklü değişikliklerin yapılmasını savunan bu reformist kanadın karşısında gelenekçi/muhafazakar bir grubun varlığı nedense görmezden gelinir. Bu kitap, Damat Mehmed Ali Paşa'nın hayatı üzerinden 19.yüzyılda devletin işleyişinde esaslı değişiklikler talep eden bürokrat grubunun karşısında konumlanan saray yanlısı ve var olan sistemi muhafaza etmeye çalışanların mevcudiyetine dikkat çekerek okuyucuya madalyonun diğer yüzünü gösteriyor.