Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik (Ciltli)

Türkiye’de ve dünyada, Osmanlılarda kitap ve kitabın tarihi denildiğinde akla ilk gelen isimlerden biri olan İsmail E. Erünsal’ın bu eseri otuz yıllık bir çalışmanın mahsulü.

Eserde Osmanlı vakıf kütüphanelerinin geçirdiği değişim ve gelişmeler İmparatorluğun kuruluşundan Cumhuriyet’e kadarki devrede ele alınmış ve dönemsel özellikleri belirtilerek tarihî bir sıra içinde incelenmiştir. Aynı zamanda Osmanlı dönemindeki vakıf kütüphanelerinin organizasyonu ve çalışma esasları tespit edilmiştir. Bu eser 500’e yakın vakfiye ile bazı vakıf kayıtlarının incelenmesiyle oluşturulmuştur. Bu kayıtlarda personel, koleksiyon ve yararlandırma konularındaki belge zenginliği; çalışmada bu hususlara özel olarak değinilmesine imkân vermiştir. Sınırlı malzemenin elverdiği ölçüde kütüphane binaları ve kütüphanelerin bütçeleri de incelenmiştir. Ayrı bir bahiste Osmanlı kütüphanelerinin teşkilatlanmasına da yer verilmiştir. Arşiv belgeleri gibi ham ve orijinal malzeme üzerinde yıllarca süren titiz bir çalışmanın ürünü olan elinizdeki kitap, Osmanlı kütüphaneleri ve kitap tarihi için eşsiz bir kaynaktır. Türk kültür tarihi ile ilgilenen akademisyen, öğrenci ve entelektüellerin başucu kitabı niteliğindeki bu çalışma, sahasındaki büyük boşluğu doldurduğu gibi kendinden sonraki birçok çalışmaya öncülük edecek bir kaynak eser niteliği de taşımaktadır.

Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik kitabıyla Osmanlı’nın entelektüel tarihi hakkındaki sınırlı bilgilerimiz zenginleşecek, Osmanlı kitap ve kütüphane tarihi ile Osmanlı kültür tarihi alanında bugüne kadar bilinen birçok hüküm değişecektir.

Osmanlı kültür tarihi çalışmalarında bir monografi hazırlamanın zorluğu, hem alandaki malzemenin ortaya konulup işlenmemiş olmasından hem de öncü çalışmalar bulunmamasından kaynaklanmaktadır.

Bu eser, kitap tarihi, kütüphanecilik ve kültür tarihi çalışmaları açısından Türkiye’nin yetiştirdiği en önemli akademisyenlerden biri olan İsmail Erünsal'ın meslek hayatının neredeyse tamamı boyunca devam eden uzun soluklu bir çalışmanın nihayete ermiş halidir. Osmanlılarda kitabın, kütüphanenin ve kütüphaneciliğin XVI. yüzyıldan itibaren tarihini orijinal belgelere dayalı olarak ele alan bu çalışma ile Osmanlı İmparatorluğu’nun bilinmeyen kültür haritası çizilmiştir. Erünsal, kitabını hazırlarken birinci elden tarihi kaynak kullanmış, orijinal ve el değmemiş malzemelerden yola çıkarak binlerce belgeyi gözden geçirip tarihî bir veri olarak süzdükten sonra eserini kaleme almıştır. Şer’iye sicillerindeki tereke kayıtları, Osmanlı Arşivi’ndeki Muhallefat defterleri, Vakıflar Arşivi’ndeki vakfiyeler gibi birçok arşiv vesikası ve defterin “sessiz şahitliği”nden yararlanarak Tanzimat öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda kitabın ve kütüphanenin tarihi aydınlatılmıştır.