Mabeyn-i Hümayun

“İstemem devlet aleyhinde evimde güft ü gû

Sonra bak jurnal ederler, herkesin namusu var;

Askerîden, şeyhten, kıssîsten, küttâbdan 

Hazret-i şâh-ı cihânın it kadar câsûsu var!”

Üsküdarlı Talat

 

Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi, Osmanlı tarihi alanında özellikle birinci el kaynakları ustaca kullanarak yaptığı emsalsiz çalışmalarla tanıdığımız Prof. Dr. Ali Akyıldız’ın yıllarca emek verdiği bir çalışmanın ürünü.

Akyıldız bu eserinde, Osmanlı tarihi literatüründe neredeyse hiç çalışılmamış bir alan olan mabeyn-i hümayunun, yani padişahın ülkeyi yönettiği saltanat makamının önemini kaybetmesiyle birlikte iktidarın Saray ve Babıali olarak iki yapıya ayrılması ve bunun sonucu olarak sarayda bir sekretarya ve saltanat bürokrasisinin ortaya çıkışıyla teşekkül ve gelişim sürelerini inceliyor.

·         Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet işlerinin esas mercii neresiydi?

·         Osmanlı sarayının yapısı ve enderun (iç hizmetler) ve bîrun (dış hizmetler) bölümlerinin görevleri nelerdi? 

·         Sultan II. Mahmud’un Osmanlı sarayında gerçekleştirdiği radikal değişimin mahiyeti…

·         Mabeyn-i hümayunun görev ve fonksiyonları ve mabeyinciler…

·         Mabeyn görevlileri, görevleri ve bu görevlerin zaman içindeki değişim ve gelişimi…

·         Sultan II. Abdülhamid zamanında mabeynin genel yapısının değişim süreci…

·         II. Meşrutiyet’in ilanı ve II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesiyle mabeynin aldığı yeni biçim…

·         Geleneksel saray teşkilatı içerisinde tedricî olarak gerçekleşen değişim ve mabeynin teşekkülü ve gelişimi tüm ayrıntılarıyla…

Tamamı renkli resimli, sert kapak ve prestij boy özelliklerine sahip bu eser, imparatorluğun beyni olan Mabeyn-i Hümayun’u, Osmanlı saray teşkilatının modernleşmesi bağlamında ele alarak Osmanlı tarihine şimdiye kadar bakılmayan bir perspektiften bakmanızı sağlayacak.

Zürrî, sihrî ve siyasî nepotizm olarak üç ana kategoride sistematize ettiğimiz bu nepotik bağların her üçünün de mabeynin istihdam politikalarında etkili olduğu görülür; bununla birlikte bu tespit, yaverlik, kâtiplik ve mütercimlik gibi mabeynin çeşitli birimlerinde nepotik yaklaşımlarla istihdam edilen görevlilerin niteliksiz oldukları anlamına gelmez; buradaki sorun, ülkede pek çok yetenekli ve iyi yetişmiş insan olmasına rağmen nepotik bağları güçlü olanların mabeyn ve sarayda istihdam edilmiş olmalarıdır.

Prof. Dr. Ali Akyıldız, yaptığı çalışmalar ve yazdığı kitaplarla Türkiye ve dünya tarih literatürüne çok önemli katkılarda bulunmuş saygıdeğer bir isim. Hemen hemen her yazdığı eser, çeşitli kurumlarca ödüllere layık görüldü. Osmanlı tarih literatüründe çok zayıf bir alan olan mabeyn-i hümayunun, yani padişahın ülkeyi yönettiği saltanat makamının, diğer bir ifadeyle Divan-ı Hümayun’un önemini kaybetmesiyle birlikte saray-Babıali ayrışması ve modernleşme süreçlerinde sarayda bir sekretarya ve saltanat bürokrasisinin ortaya çıkışıyla müessese gelişimi ve teşekkül sureci inceledi. Bu çalışma Osmanlı Saray Teşkilatını yani Mabeyn-i Hümayun'u imparatorluğun başlangıcından sonuna kadar bir bütünlük içerisinde ele alan yegâne çalışmadır. Ayrıca bu çalışma, tamamı renkli resimli, prestij boy ve kalitesindedir.