Tophane-i Amire Müşiriyeti

Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u fethetmesi sonrasında temelleri atılan ve sonraki padişahların dönemlerinde geliştirilerek büyük bir askerî sanayi merkezi hâline getirilen Tophane-i Âmire, 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ile Topçu Ocağı olarak Osmanlı askerî sistemi içerisinde varlığını korudu. 1832 yılına gelindiğinde ise Topçu Ocağı yerini Tophane-i Âmire Müşiriyeti’ne bıraktı.

Tophane-i Âmire Müşiriyeti adlı bu eser, Müşiriyet olarak ihdas edilmesi sonrasında merkezî modern bir askerî kurum hüviyetine kavuşturulan Tophane-i Âmire Müşiriyeti’nin teşkilat yapısı ile kendisine bağlı kurum ve nezaretlerin idari organizasyonunu ilk defa bütüncül bir şekilde ele alarak konuyla ilgili yapılmış diğer çalışmalardan ayrılıyor. Yazar Dr. Pınar Çevik Azap ayrıca Osmanlı kara ordusu askerî imalat ve ithalatının gerçekleştirildiği yegâne kurum olma özelliğine sahip olan Tophane-i Âmire Müşiriyeti’nin askerî sanayiinin idaresindeki fonksiyonunu titizlikle inceliyor.

Pınar Çevik Azap, Tophane-i Âmire Müşiriyeti’nin idari yapısını incelerken, bu kurumla ilişkili çok sayıda farklı kurum ve yapı hakkında da değerli bilgiler sunuyor. Tophane-i Âmire Müşiriyeti’ne bağlı Karantina Nezareti ve Mühendishane-i Berri-i Hümayun’a ek olarak, şehrin farklı bölgelerinde yer alan topçu kışlaları, fabrikalar, askerî hastaneler, poligon-ı hümayunlar gibi dönemin simgesi hâline gelmiş bazı yapı ve tesisleri de çalışmaya dâhil ederek Tophane-i Âmire Müşiriyeti etrafında şekillenen Osmanlı askerî sanayiinin bir panoramasını veriyor ve böylelikle döneme dair bütüncül bir okuma yapma imkânı sağlıyor.

"Diğer yandan 1830’lı yıllardan itibaren kurumsal bir zemine oturtulmaya çalışılan Karantina Nezareti’nin Tophane-i Âmire idaresine bağlanması, temelde Karadeniz ve Akdeniz Boğazlar Muhafızlığı’nın idaresinin Tophane-i Âmire’de olması ile bağlantılıdır. Küresel bir boyut kazanan salgın hastalıkların deniz yolu ile ülkeye girişinin engellenmesi, deniz karantinası kaidelerinin, gemilerin geçiş güzergâhları olan noktalarda yani boğazlarda uygulanması ile mümkün olabilmiştir."

Osmanlı askerî tarihinin en önemli can damarlarından biri olan top döküm merkezi Tophane-i Âmire'nin kuruluşu, teşkilatlanması ve idari yapılanmasını ayrıntılı bir biçimde ele alan eser, tüm bu özellikleriyle Tophane-i Âmire üzerine yapılan emsalsiz bir çalışma. Zira Tophane-i Âmire konulu eserler genelde kurumu askerî sanayiye yaptığı katkılar açısından değerlendirip ateşli silahlar ve mühimmat imalatı, silah ihracatı gibi hususlarda malumat sağlamaktadır. Bu kitapta ise Tophane-i Âmire'nin kuruluş süreci, kuruma bağlı birimler ve bunların idaresi hakkında tafsilatlı bilgi edinmek mümkün. Son dönemlerde oldukça yükselişe geçen askerî tarih ve özellikle Osmanlı askerî tarih okuyucularının başucu olacak bir çalışma. Yazarın birçok birincil kaynağı harmanlayarak güzel bir üslupla sunması kitabın kıymetini bir kat daha artırıyor.